NVDA - informacje podstawowe

Co to takiego?

NVDA jest tzw. Programem odczytu ekranu. Działając w tle pozwala on osobom niewidomym pracować na komputerze. Informacje, które dla osób widzących prezentowane są na ekranie, NVDA odczytuje głosem, lub prezentuje na podłączonym do komputera monitorze brajlowskim. Oczywiście prezentowane są tylko te elementy, które zawierają tekst, lub posiadają odpowiednie opisy. NVDA nie opowie nam np. co znajduje się na zdjęciach z wakacji, które przed chwilą skopiowaliśmy z aparatu. Pozwoli za to na samo ich skopiowanie oraz wiele innych potrzebnych czynności jak odbieranie i wysyłanie maili, czytanie stron internetowych, pisanie dokumentów, notatek, korzystanie z arkusza kalkulacyjnego itd.

Ile to kosztuje?

Program NVDA jest bezpłatny. Każdy może go sobie pobrać i zainstalować na dowolnej liczbie komputerów z systemem Windows. Twórcy tego programu zwracają się do użytkowników o wsparcie finansowe. Jeśli możecie sobie Państwo pozwolić na wsparcie NVDA, to przyczynicie się do jego rozwoju. Wsparcie to, choć bardzo potrzebne autorom, nie jest jednak obowiązkowe Kilka razy w roku pojawia się nowa wersja programu zawierająca nowe funkcje oraz poprawki błędów stwierdzonych w wersjach poprzednich.

Skąd pobrać?

Plik instalacyjny najlepiej pobrać ze strony http://www.nvaccess.org/ Strona jest w języku angielskim. Po jej wczytaniu należy kliknąć zakładkę Download Skip donation this time ( jeśli nie chcemy w tym momencie udzielać wsparcia finansowego). Po kliknięciu tego napisu powinno rozpocząć się pobieranie pliku służącego do instalacji. Chciałbym Państwa uspokoić – sam program oraz duża część jego dokumentacji dostępny jest oczywiście w języku polskim.

Instalacja

Po uruchomieniu pobranego pliku rozpoczyna się instalacja. Jest to proces udźwiękowiony. Poza samym uruchomieniem pliku dalszą instalację może już przeprowadzić sam niewidomy. Zalecam jednak skorzystanie z pomocy bardziej doświadczonych osób z uwagi na ich pomoc przy późniejszym ustawianiu NVDA.

Wersja przenośna

Program NVDA można wgrać sobie np. na dysk przenośny. Wówczas po podłączeniu takiego dysku do innego komputera i uruchomieniu na nim przenośnej wersji NVDA, będziemy mogli na nim pracować. Do samego uruchomienia NVDA potrzebna będzie pomoc kogoś widzącego. Potem jednak niewidomy powinien poradzić sobie już sam.

Klawisz NVDA

Do uruchamiania różnych funkcji programu służą skróty klawiszowe. Często występuje w nich klawisz NVDA.  Standardowo funkcję klawisza NVDA przejmuje klawisz INSERT. Aby uzyskać zwykłą funkcję klawisza Insert należy wcisnąć go dwukrotnie. Ze względu na wygodę użytkownika klawiszem NVDA może być także Insert na klawiaturze numerycznej lub Caps Lock. Zwłaszcza ten ostatni jest łatwy do odnalezienia nawet przez początkujących użytkowników.

Klawiatura

 Program NVDA rozróżnia dwa układy klawiatury – laptop oraz komputer stacjonarny. Jest to ważne ponieważ niektóre skróty klawiszowe są inne dla laptopów i dla komputerów stacjonarnych. W dalszej części tego materiału będę podawał skróty dla laptopa. Jeśli skrót dla komputera stacjonarnego będzie inny, to podam go w nawiasie.

Jak uruchomić?

NVDA dzięki odpowiedniemu ustawieniu może uruchamiać się automatycznie przy włączeniu komputera. Jeśli jednak z różnych względów chcemy uruchamiać go samodzielnie, to wybieramy kombinację klawiszy CTRL+ALT+D. Skrót ten może być zmieniony, zalecam jednak, aby zmiany dokonywał doświadczony użytkownik ze względu na istniejące już w systemie Windows skróty klawiszowe, które mogłyby zostać w ten sposób zamazane.

Jak wyłączyć?

Aby wyłączyć NVDA wybieramy kombinację Klawisz NVDA+Q. Pojawia się okno z pytaniem Co chcesz zrobić? Pierwszą pozycją na liście jest Wyjdź. Po potwierdzeniu tego wyboru NVDA wyłączy się. Innym sposobem jest wybranie kombinacji Klawisz NVDA+N. Spowoduje ona pojawienie się menu programu NVDA. Ostatnią pozycją menu, którą można odszukać za pomocą klawiszy kursora (strzałek) w górę lub w dół jest Wyjście. Po wybraniu tej opcji i potwierdzeniu klawiszem Enter pojawia się okno opisane powyżej, które kończy pracę programu.

Praca na komputerze

Praca na komputerze z NVDA nie różni się specjalnie od normalnej pracy z komputerem. Dokładnie w ten sam sposób uruchamiamy programy, zamykamy je, piszemy swoje pisma czy maile. Jedni będą do tego używać myszy – wówczas NVDA będzie odczytywał głosem ikonę, przycisk czy fragment tekstu, nad którym znajdzie się kursor myszy. Inni do poruszania się po ekranie będą używać klawiatury, bo po prostu jest im tak łatwiej – efekt będzie identyczny. Wszystko jedno czy wskażemy ikonę kosza na pulpicie myszką czy klawiszami strzałek – NVDA poinformuje nas głosowo „Kosz”. Dużym ułatwieniem w pracy jest stosowanie skrótów klawiszowych. – wówczas zamiast odszukać określonego programu czy jakiejś funkcji w uruchomionym programie wywołujemy ją wciskając określoną kombinację klawiszy

Nie sposób wymienić tutaj wszystkich skrótów klawiszowych, z jakich można korzystać pracując na komputerze. Podpowiem, że do poruszania się po ekranie (pulpicie) oraz uruchomionym oknie programu przydają się klawisze kursora (strzałek), Tab, Alt, Ctrl oraz klawisz Windows – oznaczony chorągiewką. Każdy użytkownik w miarę poznawania Windows i własnego komputera, wypracuje sobie najbardziej odpowiadający mu sposób na dotarcie do poszczególnych programów czy funkcji.

Wybrane skróty klawiszowe NVDA

NVDA posiada własne skróty klawiszowe, za pomocą których można lepiej określić co ma być odczytywane przez program oraz zmieniać ustawienia samego NVDA. Skrótów tych jest dość dużo, więc wymienianie i opisywanie ich wszystkich nie ma większego sensu. Pozwolę sobie jednak wymienić niektóre – ich znajomość może się przydać. Potem w trakcie pracy każdy użytkownik będzie mógł stopniowo poznać i stosować pozostałe skróty stosownie do swoich potrzeb.

Ustawienia głosu

Wybieramy kombinację klawiszy NVDA + CTRL + Shift + strzałka w prawo lub w lewo (dla komputerów stacjonarnych NVDA + Ctrl + strzałka w prawo lub w lewo). Słyszymy wówczas kolejne parametry głosu jak nazwę głosu, szybkość, wysokość i głośność. Po wybraniu np. szybkości – gdy usłyszymy „Prędkość” kombinacją NVDA + CTRL + Shift + strzałka w górę (NVDA + Ctrl + strzałka w górę) możemy zwiększyć tempo odczytywania informacji. Zastępując w tej kombinacji strzałkę w górę strzałką w dół powodujemy spowolnienie odczytywanych komunikatów. W ten sposób możemy także zmieniać głośność komunikatów NVDA.

Czytanie tekstu

 Program NVDA odczytuje tekst, na którym znajdzie się kursor. Od ustawień zależy czy odczytywany będzie cały akapit, wybrana kursorem linia, czy też może pojedynczy znak. Jeśli do przeczytania mamy dłuższy tekst, z pewnością przyda się nam skrót NVDA + A (NVDA + strzałka w dół). Powoduje on czytanie całego tekstu od bieżącej pozycji do końca

Do odczytania bieżącej linii tekstu służy skrót NVDA + L (NVDA + strzałka w górę). Przydatne może okazać się dwukrotne wciśnięcie tej kombinacji. Powoduje ono literowanie (odczyt litera po literze) tekstu. W ten sposób można sprawdzić pisownię nazwisk czy innych słów, które nie zawsze są poprawnie wymawiane przez NVDA.

Wciśnięcie klawisza Ctrl zatrzymuje czytanie. Natomiast klawisz Shift powoduje wstrzymanie czytania. Ponownie wciśnięty Shift wznawia czytanie tekstu od momentu pauzy.

Jeśli zaznaczyliśmy jakiś fragment tekstu i chcemy się upewnić czy zaznaczenie jest prawidłowe (czy zaznaczyliśmy wszystkie znaki i tylko te, które są nam potrzebne), to możemy posłużyć się skrótem NVDA + Shift + S (NVDA + Shift + strzałka w górę) Program odczyta nam wówczas cały zaznaczony tekst

Pisanie tekstu

 NVDA może ułatwić wprowadzanie tekstu z klawiatury odczytując głosem każdy wprowadzany znak. Po wprowadzeniu każdego słowa, NVDA także może je odczytywać na głos. Sygnalizowane mogą być także wielkie litery oraz wybrany klawisz Caps Lock powodujący pisanie wielkimi literami. Po wybraniu odpowiednich ustawień – do czego sugeruję skorzystać z pomocy osoby bardziej doświadczonej – samo pisanie tekstu nie wymaga stosowania specjalnych skrótów NVDA.

Czytanie tabel

 Sporym problemem może okazać się czytanie tabel. Zwłaszcza, gdy są one skomplikowane i duże, a nam zależy jedynie na przykład na 3 pierwszych kolumnach. Wówczas odczyt automatyczny jedynie zamaże nam obraz szukanych informacji. Dlatego do poruszania się po tabelach lepiej korzystać z kombinacji CTRL + Alt + strzałka (odpowiednia do kierunku, w jakim chcemy czytać informację).

Inne przydatne skróty

NVDA + T – odczyta nam tytuł aktualnie otwartej aplikacji czy okna,
NVDA + B – odczyta zawartość okna, które jest na pierwszym planie. Jest to szczególnie przydatne, gdy wyskoczy nam jakiś komunikat i nie wiemy o co w nim chodzi.

Aby sprawdzić aktualny czas należy wcisnąć NVDA +F12. Podwójne wciśnięcie tych klawiszy pozwoli nam sprawdzić bieżącą datę.

NVDA + Shift + B  poda nam informacje o zasilaniu i stanie baterii.

Dla dociekliwych

Wykaz wszystkich skrótów klawiszowych, podręcznik użytkownika oraz inne przydatne informacje można znaleźć w pomocy NVDA. Aby się do nich dostać należy wcisnąć NVDA + N. Spowoduje to pojawienie się menu, w którym klawiszami strzałek odszukujemy Pomoc. Następnie strzałką w prawo rozwijamy pomoc, strzałkami w górę lub dół wybieramy interesujący temat i akceptujemy ENTER.

Zbigniew Grajkowski