Ewa Grodecka

Sylwetki ludzi zasłużonych » Ewa Grodecka

Działaczka polskiego harcerstwa

Autorka książki „Historia niewidomych polskich w zarysie”

W służbie ludziom i nauce

W piątą rocznicę śmierci dr Ewy Grodeckiej

Władysław Gołąb

„Żyjemy w czasach, które przyjęły zasadę, że każda działalność praktyczna musi opierać się na podbudowie naukowej – pisała w roku 1957 dr Ewa Grodecka. – W naszym Związku długo lekceważyliśmy tę zasadę i woleliśmy popełniać liczne i poważne błędy, niż uznać konieczność wiązania naszych spraw z wiedzą o nich i wysnuwaniu wniosków z naszych licznych doświadczeń”.

Dr Ewa Grodecka była inicjatorką podbudowania nauką działalności praktycznej Związku. Z jej inspiracji powstał w końcu 1956 roku Ośrodek Tyflologiczny przy Zarządzie Głównym Polskiego Związku Niewidomych, przekształcony w roku 1957 w Centralny Ośrodek Tyflologiczny, który, według słów dr Grodeckiej, miał być „naukową placówką Polskiego Związku Niewidomych i Związku Spółdzielni Niewidomych”.

Inicjatywa dr Grodeckiej spotkała się z poparciem ówczesnego Zarządu Głównego i jego przewodniczącego – Mieczysława Michalaka. 26 czerwca 1957 roku odbyła się narada polskich tyflologów, która określiła zasady dalszej pracy. Na posiedzeniu Prezydium Zarządu Głównego PZN 16 października 1958 roku powołana została Komisja Tyflologiczna, którą, uchwałą z 12 lutego 1958 roku, przekształcono w Radę Tyflologiczną. W skład Rady weszli: przewodniczący dr Włodzimierz Dolański, zastępca przewodniczącego – Stanisław Żemis, sekretarz i kierownik Centralnego Ośrodka Tyflologicznego – dr Ewa Grodecka oraz członkowie: inż. Tadeusz Biernacki, adw. Władysław Gołąb, dr Stefan Gruszecki, dyr. Stefan Łopatto, dyr. Henryk Ruszczyc i kpt. Jan Silhan.

Działalność Ewy Grodeckiej jako inspiratora, organizatora i koordynatora prac tyflologicznych Polskiego Związku Niewidomych, spotkała się z krytyką, głównie ze strony władz nadrzędnych. Zarzucono jej brak właściwych kwalifikacji. Grodecka z żalem pisze o tym do przewodniczącego Zarządu Głównego w piśmie z 25 stycznia 1961 roku, udowadniając, że posiadane przez nią kwalifikacje są wystarczające, aby podjąć się kierowania Centralnym Ośrodkiem Tyflologicznym. A oto fragment tego pisma:

„Historyczną metodę badań, ugruntowaną pod kierunkiem prof. Stanisława Łempickiego i Juliusza Kleinera, stosuję od bardzo wielu lat, zajmując się problemami dalszego, lecz na przyszłości opartego rozwoju człowieka w społeczeństwie. Od blisko ośmiu lat badania prowadzone równolegle z pracą organizacyjną przeniosłam na płaszczyznę zagadnień niewidomych, co w wyniku musiało mi dać znajomość problemów tyflologicznych. (…) Lata mojej pracy w Polskim Związku Niewidomych (…) dzięki takiej podbudowie (…) i kierunkowi dra Włodzimierza Dolańskiego ośmielam się uważać za okres specjalistycznego studium tyflologicznego. Wyniki, jakie zdołałam osiągnąć, mogą określić: dr Dolański i prof. Starkiewicz, pod których kierunkiem, z ramienia Komisji Kompensacji Czynności Narządów Zmysłów w Wydziale Nauk Medycznych PAN, w latach 1958 do 1960 zorganizowałam i wykonałam pracę badawczą na temat rehabilitacji inwalidów wzrokowych”.

Nieporozumienia jednak nie ustawały. W połowie 1962 roku dr Ewa Grodecka wypowiedziała umowę o pracę. Współpracowała jeszcze przez następne dwa lata ze Związkiem, ale po zmianie na stanowisku przewodniczącego Zarządu Głównego i ten kontakt urwał się całkowicie. Na początku 1965 roku został też ostatecznie zlikwidowany Centralny Ośrodek Tyflologiczny. Zaniechano również wydawania zeszytów „Sprawy Niewidomych”.

Dr Ewa Grodecka urodziła się 15 lutego 1904 roku w Warszawie, w rodzinie o pięknych tradycjach patriotycznych. O rodzinie Ewy pisze jej młodsza siostra – Agnieszka Jadwiga Grodecka:

„Jej dziad, wzięty w 1863 roku z bronią w ręku, był zesłańcem Sybiru. Rodzice brali czynny udział w ruchu wolnościowym 1905 roku. Po wybuchu pierwszej wojny światowej, gdy Ewa miała 10 lat, dom rodzinny był ośrodkiem akcji społecznej, związanej z walką o wolność. W tych i późniejszych latach praca społeczna stwarzała w domu specyficzną atmosferę, w której Ewa wychowywała się i rosła”.

Rodzice Ewy należeli do postępowej inteligencji polskiej. Ojciec – Józef Grodecki, z wykształcenia przyrodnik, pracował jako nauczyciel w szkołach kupców, następnie jako dyrektor Gimnazjum Kreczmara w Warszawie i redaktor „Kuriera Codziennego”. Był jednym z organizatorów Związku Nauczycielstwa Polskiego oraz brał udział w walkach o szkołę polską. Po wyzwoleniu działał jako wizytator. Matka Ewy – Katarzyna ze Stempkowskich, z wykształcenia była pianistką. Walczyła z analfabetyzmem, publikowała wiele podręczników i pomocy dydaktycznych z zakresu oświaty dorosłych.

Ewa Grodecka w roku 1922 ukończyła Gimnazjum im. Emilii Plater w Warszawie. Studia podjęła na polonistyce Uniwersytetu Warszawskiego. Następnie przeniosła się do Lwowa, gdyż w Warszawie brak było specjalizacji z zakresu historii wychowania. Studia zakończyła w roku 1931, broniąc pracy doktorskiej na temat: „Ruch oświatowy w Wielkim Księstwie Poznańskim w świetle czasopism polskich”.

Dr Ewa Grodecka miała w swoim życiu trzy pasje. Pierwsza z nich to harcerstwo. Poświęciła mu przeszło ćwierć wieku, uzyskując stopień harcmistrza. W roku 1921, po ukończeniu kursu drużynowych, zorganizowała XV żeńską drużynę harcerską w Warszawie oraz drużynę w Utracie pod Warszawą. A oto, jak sama Ewa Grodecka skrótowo charakteryzuje swoje zaangażowanie w harcerstwo:

„…od roku 1921 do 1938 pełniłam kolejno lub łącznie trzy obowiązki drużynowej, hufcowej, komendantki Chorągwi Mazowieckiej Harcerek, zastępczyni komendantki harcerskiej szkoły instruktorskiej, kierowniczki wydziału organizacyjnego Głównej Kwatery Harcerek, zastępczyni naczelniczki harcerek, członka Rady Naczelnej ZHP. Byłam wieloletnią redaktorką pisma instruktorskiego i broszur, autorką artykułów, programów, instrukcji i prac drukowanych. Prowadziłam liczne obozy i kursy instruktorskie”.

Harcerstwu poświęciła Ewa Grodecka kilka przedwojennych, obszerniejszych publikacji:

  • „Ćwiczenia i gry” – praca zbiorowa Ewy Grodeckiej i Jadwigi Zwolakowskiej, Warszawa 1930,
  • „Tropem zastępu Żurawi”, Katowice 1933,
  • „Rzeka”, Katowice 1935,
  • „Nasze siostry, nasze patronki”, Warszawa 1937,
  • „Nasze prawo, przyrzeczenie i pozdrowienie”, Warszawa 1937,
  • „O metodzie harcerskiej i jej stosowaniu – dla starszego harcerstwa, przyjaciół harcerstwa, wychowawców”, Warszawa 1937,
  • „Pierwsze ćwierćwiecze harcerstwa żeńskiego” – materiały do historii w czterech częściach, Warszawa, lata 1937–1938.

Ponadto Ewa Grodecka opracowała część materiałów do pracy zbiorowej „Organizacja harcerek w latach 1939–1945”, Warszawa 1965.

Druga pasja Ewy Grodeckiej to służba ojczyźnie. Pasję tę odziedziczyła po swych przodkach. Rodzice jej walczyli o polską szkołę, ona gotowa była oddać życie w obronie niepodległej Polski. W latach 1929 do 1939 pracowała w Przysposobieniu Kobiet do Obrony Kraju. Między innymi była kierowniczką wydawnictw. W okresie okupacji działała w pogotowiu harcerek. W czasie Powstania Warszawskiego w stopniu kapitana pełniła funkcję zastępcy szefa wojskowej służby kobiet w Komendzie Głównej Armii Krajowej. Posługiwała się pseudonimem „Magda”.

I wreszcie trzecia pasja – to praca naukowa. Początku tej pasji należy się doszukiwać jeszcze w okresie lwowskim, gdy przygotowywała rozprawę doktorską. Dalszym kierunkiem jej działalności naukowej były prace historyczne dotyczące harcerstwa. Ukoronowaniem prac z zakresu historii była wydana w 1960 roku „Historia niewidomych polskich w zarysie”, praca, która dziś stanowi fundamentalne dzieło dotyczące przeszłości niewidomych w naszym kraju. Zgromadziła ona w tym niewielkim dziełku mnóstwo informacji, zaczerpniętych z dokumentów, prac rękopiśmiennych, druków ulotnych, listów oraz relacji ustnych. Drugi nurt działalności naukowej Ewy Grodeckiej sięga lat czterdziestych, kiedy to nawiązała kontakt z profesorem Janem Mazurkiewiczem, zafascynowana jego metodą psychologiczną. Opracowała wówczas swoistą filozoficzną teorię, „teorię procesu powszechnego”, przedstawioną w pracy „Ku przodowi i ku górze”. Praca pozostała w maszynopisie, po śmierci autorki zdeponowana przez PAN. Zebrała w niej wartościowe materiały życiorysowe i przedstawiła je w rozwoju historycznym. Po raz pierwszy swoją koncepcję zaprezentowała publicznie na konferencji tyflologów w Muszynie w 1958 roku.

Niezwykle twórczym okresem działalności naukowej Ewy Grodeckiej były lata 1957–1964, kiedy to wyłącznie zajęła się problematyką niewidomych. Wydała wówczas dziewięć zeszytów „Sprawy Niewidomych”, w tym zeszyt VII –VIII o łącznej objętości 191 stron, zawierający wyżej wspomnianą już pracę „Historia niewidomych polskich w zarysie”. Z pozostałych prac, dotyczących niewidomych, należy wymienić:

  • „Społeczna i zawodowa rehabilitacja niewidomych. Sytuacja na terenie Warszawy i województwa warszawskiego w roku 1958” – Warszawa 1959 (stron 97, maszynopis),
  • „Niewidomi i ich przystosowanie do życia i pracy” – część druga – „Sytuacja w zakresie rehabilitacji niewidomych na terenie całej Polski i poszczególnych województw według stanu z roku 1958/1959 w świetle cyfr” – Warszawa 1960 (stron 88, tablic 19 – maszynopis powielany),
  • „Z zagadnień niewidomych i źle widzących”, część I – III, Warszawa 1964 (stron 360 , maszynopis),
  • „Niewidomi wśród widzących” – Warszawa 1964 (stron 132, maszynopis),
  • „Niewidomi dawniej i dziś” – Warszawa 1964 (stron 139, maszynopis),
  • „Rehabilitacja niewidomych” – Warszawa 1964 (stron 104, tabele porównawcze, maszynopis).

Dr Ewa Grodecka w tym czasie napisała także wiele artykułów publikowanych na łamach prasy związkowej i poza Związkiem. Przytoczę przykładowo dwa z nich: „Pomoc inwalidom wzrokowym” – Biuletyn opiekuna społecznego, 1961, nr 4, „Inwalidzi wzroku i ich przystosowanie do życia i pracy” – Biuletyn Ośrodka Badawczo-Szkoleniowego ZSI, 1962, nr 2/12.

Ponadto dr Ewa Grodecka brała udział, w ramach delegacji polskiej, w obradach międzynarodowej konferencji, poświęconej sprawom niewidomych, która odbyła się w Lipsku w roku 1960. Na konferencji tej wygłosiła jeden z referatów, publikowany w materiałach sprawozdawczych.

Na krytyczną ocenę działalności naukowej dr Ewy Grodeckiej brak miejsca. Zebrała ona ogromną ilość materiałów, które do dziś przedstawiają wielką wartość. Za pracę na rzecz niewidomych, w roku 1969 dr Ewa Grodecka została wyróżniona Złotą Odznaką Honorową Polskiego Związku Niewidomych.

Harcerstwo, służba ojczyźnie i praca naukowa, to trzy pasje dr Ewy Grodeckiej. Była jednak i praca zawodowa, która w pewnym stopniu pokrywała się z tymi pasjami.

Już jako uczennica gimnazjum udzielała korepetycji. Po maturze pracowała na kursach dla dorosłych, w redakcji czasopisma dla młodzieży „Iskry” oraz prowadziła kolonie dla dzieci. W latach 1931–1932 była nauczycielką w seminarium nauczycielskim w Końskich, w województwie kieleckim. W latach 1932–1935 była instruktorką w harcerskiej szkole instruktorskiej na Buczu. Do wybuchu drugiej wojny światowej poświęciła się niemal wyłącznie działalności wydawniczej oraz pracy społecznej. Od października 1939 roku była kierowniczką domu dla dzieci ofiar wojny w Skolimowie, a od stycznia 1942 roku do wybuchu Powstania prowadziła internat dla dziewcząt w Warszawie przy ulicy 6 Sierpnia 16. Po Powstaniu pracowała jako kierowniczka internatu dla młodzieży w Krakowie, a następnie w prewentoriach dla dzieci na terenie Opolszczyzny i koło Otwocka. Znaczne osłabienie wzroku skierowało jej zainteresowanie na życie i pracę niewidomych. Od 25 czerwca 1953 roku podjęła pracę w Oddziale Warszawskim PZN. Od 1 grudnia 1956 roku została służbowo przeniesiona do Zarządu Głównego PZN, gdzie od roku 1957 pełniła funkcję kierownika Centralnego Ośrodka Tyflologicznego. Ze Związku odeszła 31 lipca 1962 roku.

Po przejściu na emeryturę dr Ewa Grodecka nie zaprzestała pracy naukowej. Powróciła jeszcze raz do historii harcerstwa. Prace te, niestety, nie zostały opublikowane.

Dr Ewa Grodecka mieszkała na stałe w Piastowie pod Warszawą. 18 października 1973 roku została potrącona przez motocyklistę. Umieszczono ją w szpitalu kolejowym w Pruszkowie. Tam też zmarła 1 listopada 1973 roku. Pochowana została na cmentarzu na Powązkach w Warszawie.

Pochodnia, grudzień 1978